Медициналык – социалдык экспертиза

Балдардын майыптуулугу дайыма актуалдуу боюнча калууда.

Балдардын майыптыгы чоң көйгөй. Медициналык-социалдык гана эмес, экономикалык. Статистикалык маалыматтарга таянсак, дүйнөдө мүмкүнчүлүгү чектелген балдар көбөйүүдө. Бул жалпы тынчсыздандырган тенденция. Окумуштуулардын айтымында, сандар мындан ары да өсө берет (чар тамактануу, төрөткө чейинки жана төрөттөн кийинки кам көрүүнүн төмөн деңгээли, кырсыктар, анын ичинде зомбулук жана башка социалдык-экономикалык аспектилер).

Азыркы учурда төмөндөгүлөрдөн улам майып балдардын санынын өсүү тенденциясы байкалууда.

• тубаса жана тукум куума оорулар;
• борбордук нерв системасынын жаракаттары жана патологиялары менен төрөлгөн балдар;
• жугуштуу оорулар менен төрөлгөн балдар ж.б.

Педиатриялык текшерүү жаш куракка байланыштуу өнүгүү ченемдерине (18 жашка чейин) жараша жашоо активдүүлүгүнүн тигил же бул параметринин четтөөсүнө милдеттүү түрдө баа берүүнү камтыйт. Баланын ар бир жашында социалдык адаптация көндүмдөрүн калыптандыруунун өзүнүн этаптары бар экендигин эске алуу зарыл.

Жогоруда сүрөттөлгөн тенденция көп учурда топтомо өзгөчөлүккө ээ.

2023-жылга карата оперативдүү маалыматтар боюнча Кыргыз Республикасында 16 852 бала күбөлөндүүрүлгөн (2022-жылы- 15 909 бала), анын ичинен 18 жашка чейинки – 15 317 бала «мүмкүнчүлүгү чектелген балдар» деп табылган (2022-жылы – 14 653 бала), 5 100 бала алгачкы ден соолугунун мүмкүнчүлүктөрү чектелүү деген диагноз коюлган (2022-жылы – 5660 бала, негизги майыптуулуктун азайышы байкалган).

Балдар экспертизасы өнүгүүнүн жаш курактык ченемдерине жараша жашоо жөндөмүнүн тигил же бул параметрлеринин четтөөсүн милдеттүү түрдө баалоону (18 жашка чейин) божомолдойт.

Ар бир бала социалдык адаптациялоо көндүмдөрүн калыптандыруунун өз этаптарына ээ экендигин эске алуу керек.

ДМЧ баланы күбөлөндүрүү үчүн негизги көрсөткүч болуп анда социалдык кемчиликтер белгилеринин барлыгы эсептелет, ал чоңдор тарабынан аларды кошумча багуу зарылдыгын жана өзгөчөлүгүн шарттайт, ошондой эле кемчиликти компенсациялоого гана багытталбаган кошумча чараларды жана каражаттарды колдонууну жана социалдык жетишсиздик белгилерисиз ден соолугу бузулган балдар жана ден соолугу чың теңтайлаштарына салыштырмалуу артта калган функцияларын, көндүмдөрүн жана жөндөмдөрүн өнүктүрүүгө багытталган.

Баланын социалдык кемчилдигин аныктоо үчүн дарыгер-эксперттер, педагогдор, дефектологдор, психологдор, социалдык кызматкерлер катышат.

Чоңдордон айырмаланып балдарда майыптуулук себептери жана майыптуулук топтору боюнча оорлук градациялары аныкталбайт, ал 1-2 жылга; 5 жашка чейин; жана 18 жашка чыкканга чейин белгилүү мөөнөткө белгиленет. Балада майыптуулукту белгилөө мөөнөтү толугу менен социалдык адаптациялоодон улам пайда болгон ооруулар же функцияналдык бузулуу травмалары жана социалдык адаптациялоо мүмкүнчүлүктөрүнөн улам кайтарылууга жараша болот.

Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн 2016-жылдын 14- декабрындагы № 675 “Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн айрым чечимдерине өзгөртүүлөрдү киргизүү жөнүндө” токтомунун редакциясында “Жаранды ден соолугунун мүмкүнчүлүгү чектелген адам деп таануу тууралуу” Жобого ылайык:

• майыптуулукту жана ден соолугунун мүмкүнчүлүгү чектелгендигин тастыктаган документ болуп медициналык-социалдык экспертизалоо комиссиясынын маалымкаты жана МСЭК күбөлөндүрүү актысынын көчүрмөсү эсептелет.

Биринчи жолу бул Жободо балдардын ооруусунун деңгээли иштелип чыккан жана көрсөтүлгөн: “18 жашка чейинки жарандарга тиричилик аракетинин чектелүүсүнүн орточо даражадагы, жогорку даражадагы жана эң жогорку даражадагы “ден соолугунун мүмкүнчүлүгү чектелүү бала” категориясы органдардын жана системалардын функцияларынын травманын же дефекттердин кесепетинен, оорулардын натыйжасында келип чыккан туруктуу бузулушу менен шартталган тиричилик аракетинин чектелүүсүнүн даражасы байкалгандыгына жараша белгиленет”.

Жогоруда көрсөтүлгөн Жобонун 24-главасына ылайык 18 жашка чыкканга чейин “ден соолугунун мүмкүнчүлүгү чектелген бала” категориясын белгилөө үчүн айрым медициналык көрсөткүчтөр бөлүнгөн.

Ал үчүн медициналык көрсөткүчтөр боюнча балдарга “ДМЧ бала” категориясын белгилөө критерийлери жана мөөнөтү иштелип чыккан.

ДМЧ баланын ден соолугунун бузулуу оорлугу деңгээлин аныктоо критерийлерин иштеп чыгууга негиз болуп курчап турган чөйрөгө жылып жүрүүгө, өзүн тейлөөгө, багыттоого жана адаптацияланууга мүмкүндүк түзгөн жөндөмдүүлүк функциясын бузуу деңгээли алынган жана башка адамдарга көз каранды болбоо, баланын өз алдынча жашоосунун негизги көндүмдөрүн өнүктүрүү (жаш курагы: өз алдынча тейлөө, пикир алмашуу, багытталуусу, окутуу, таанып билүү жана оюн ишмердиги; өзүнүн жүрүм-турумун контролдоо; эмгекке даярдык), тышкы факторлор менен өз ара кызматташуу.

• кыска мөөнөткө жашоо жөндөмүнүн чектелүүсүнүн билинген деңгээли менен “ДМЧ бала” категориясы (1-2 жылга) билинген анатомиялык кемчиликтер жана жагымдуу клинико-социалдык божомолдор жок болгон учурда болот. Реабилитациялоонун оң жыйынтыктары жок болгон учурда же баланын ден соолугунун абалы начарлаган учурда мөөнөтүнөн эрте кайра күбөлөндүрүүгө болот.
• 5 жылга чейинки мөөнөткө жашоо мөөнөтү чектелгенинин билинген деңгээли бар “ДМЧ бала” категориясы.

Билинген анатомикалык кемчиликтердин жана ооруулардын барлыгы жагымсыз клиника-социалдык божомолдор менен болушу мүмкүн.

Баланын ден соолугунун абалы начарлаганда, өткөрүлгөн дарылоого карабастан органдарынын жана системаларынын функцияларында билинген бузулуулары баланын социалдык жактан адаптациялануу мүмкүнчүлүгүн чектеген күбөлөндүрүү мөөнөттөрүн кайра карап чыгуу менен мөөнөтүнөн мурда кайра күбөлөндүрүүгө мүмкүн.

– “ДМЧ бала” категориясы жашоо жөндөмүнүн чектелгендиги бир топ билингендиги 18 жаш курагына чыкканга чейин:

бир жолу 18 жашка чейин майыптуулук кескин билинген анатомиялык кемчиликтер жана баланын мындан аркы өнүгүшүндө жана өөрчүүсүндө жагымсыз божомолдору менен билинген жана кескин-байкалган анатомиялык кемчиликтер жана ооруулары аныкталган учурда майыптуулук аныкталат, баланы дарылоо жана реабилитациялоо иш-чараларын жана социалдык дезадаптациялоо кайтарымсыз жабыркоосу жана натыйжасыздыгына алып келе турган органдардын жана системалардын функциялары кескин билинген учурларда.

Башкача айтканда 18 жашка чейин майыптуулук бир учурда туруктуу жана кайтарымсыз өзгөрүүлөрдө жана органдардын функциялары жана дене системалары бузулганда жана дарылоо жана реабилитациялоо жетишсиздигинде балдарга белгиленет.

Муну менен катар эске алынат:

• өзүн тейлөө көндүмдөрүнүн кескин билинген чектөөлөрү же жоктугу, тамак ичүү процессинде көндүмдөрдүн өөрчүшүнүн, өздүк гигиена жол-жоболорунун артта калышы, өз алдынча жылып жүрүүгө же толук жылып жүрүү мүмкүнчүлүгүнүн жоктугу ж.б. бузулушу, башкача айтканда үйдө же атайын мекемеде дайыма карап багуу керек. Күнүмдүк ишмердикте чоңдор тарабынан систематикалык жардам талап кылынат. Дайыма бирөөнүн кароосу зарыл, жылып жүрүүнүн кошумча каражаттарын колдонуу керек (кресло-коляска).

Кеп көндүмдөрүнүн, азиз-дүлөй, баланын туура эмес жүрүм-турумундагы психикалык бузулуулар же толук өз жүрүмүнүн түзөтүүгө дуушар болбогон контролунун жоктугу жана жашоо жөндөмүнүн чектелгендигинин натыйжасында толук көлөмдө (дени сак курдаштарына салыштырганда) туруктуу кошумча жана атайын карап багууну талап кылган учурлар.

Майып баланы кайра күбөлөндүрүп ырастоо майыптуулук мөөнөтү аяктаганда өткөрүлөт.

Мурда көрсөтүлгөн мөөнөттөрдү кайра күбөлөндүрүүдө жана баштапкы күбөлөндүрүүдөн өтүүдө 18 жашка чейин майыптуулукту белгилөөдө өткөрүлөт:

– ден соолуктун абалы начарлаганда жана жашоо жөндөмдүүлүгүнүн чектелгендиги начарлаганда;

– кошумча милдеттерди ачыктаганда (жалган документтер ж.б.).

Жашоо жөндөмдүүлүгүнүн чектелгендигинин билинген жана чектелген деңгээлдеринин арасында МСЭК маалымкатында көрсөтүлгөн “дайыма бирөөнүн багуусуна муктаж” деп көрсөтүлгөн балдар дагы болушу мүмкүн.

Мисалы: реконструктивдүү оперативдүү кийлигишүүлөр (сөөк-булчуң системасынын ж.б. кошумча колдонуучулары), алар дарылоо процессинде жана реабилитациялоодо (1, 2 же 3 жыл аралыгында) кайтарымдуу өнүгүүгө алып келет, башкача айтканда функцияны калыбына келтирүү. Мындай балдарга майыптуулук кийинкисинде толугу менен алынат. Эгерде медициналык корутундулар менен тастыкталган, олуттуу болбогон функционалдык өзгөрүүлөр калган болсо, анда “ДМЧ бала” статусу калат, бирок кайрадан күбөлөндүрүүдөн өткөн учурда “дайыма бирөөнүн багуусуна муктаж” жазуусу жазылбайт.

Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн 2020-жылдын 1-июнундагы № 282 токтому менен “Жаранды ден соолугунун мүмкүнчүлүктөрү чектелүү деп таануу жөнүндө” жобонун 40-пунктуна ылайык):

 Ден соолугунун мүмкүнчүлүктөрү чектелүү адамдын статусун белгилөөдө МСЭК жеке реабилитациялоо программасын иштеп чыгат жана аны эмгек жана социалдык өнүктүрүү чөйрөсүндөгү ыйгарым укуктуу органдын аймактык бөлүмдөрүнө, билим берүү чөйрөсүндөгү ыйгарым укуктуу органга (психологиялык-медициналык-педагогикалык) жиберет. консультациялар), баштапкы медициналык-санитардык жардам көрсөтүүчү саламаттык сактоо уюмдары. Реабилитациялоонун жеке программасы жаранга экспертизанын жүрүшүндө иштелип чыккандан кийин, бир айдан кечиктирбестен берилет.

Жекече реабилитациялоо программасы – ден соолугунун мүмкүнчүлүктөрү чектелүү адамды калыбына келтирүүгө, бузулган организмдин функцияларын компенсациялоого, калыптандырууга багытталган медициналык, профессионалдык жана башка реабилитациялык иш-чараларды жүзөгө ашыруунун белгилүү түрлөрүн, формаларын, көлөмүн, мөөнөттөрүн жана жол-жоболорун камтыган оптималдуу реабилитациялоо чараларынын жыйындысы. , майыптын ишмердиктин айрым түрлөрүн аткарууга жөндөмдүүлүгүн калыбына келтирүү, компенсациялоо.

Реабилитациялык программанын иш-чаралары, кызматтары жана каражаттары адамга жаңы шарттарга тез көнүүгө мүмкүндүк берет.

МСЭК ден соолукту сактоо уюмунун врачтарынын корутундусунун негизинде майыптуулукту белгилей тургандыгын белгилей кетүү маанилүү. MCЭК диагноз койбойт же саламаттыкты сактоо уюму тарабынан берилген диагнозду өзгөртпөйт. Эгерде берилген медициналык документтердеги маалыматтар менен баланын жалпы абалынын ортосунда айырмачылыктар болсо, МСЭКтин кызматкерлери кошумча текшерүүгө же Кыргыз Республикасынын Саламаттык сактоо министрлигинин жетектөөчү адистерине консультация берүүгө укуктуу.

2023-жылдын март айынан баштап  “Өкмөттүк акселераторлор” программасынын №3 Чакырыгы боюнча “ Экспертизадан өтүүнүн , кайра экспертизадан өткөрүүнун майыптык фактысын белгилөөнүн жол-жоболорун жөнөкөйлөтүү” иш аракеттери башталган.

 “Өкмөттүк акселераторлор” программасынын максаты – жарандарды күбөлөндүрүү жол-жобосун жөнөкөйлөтүп, МСЭКке жаранды жиберүү жеңилдетилген шартта өткөрүүсүнө багытталган. Процесстерди автоматташтыруунун алкагында 088/у  (МСЭКке жолдомо) электрондук форматта болууга, документтер толугу менен МСЭКке келип түшкөндөн кийин, жаран бир гана жолу келүүсү каралууда.

Аталган программаны ишке ашыруунун алкагында, Бишкек шаардык №1 жана №2 МСЭКтердин базасында 2023-жылдын июнь айынан  тестирлөө иштери жүргүзүлгөн. 2023-жылдын октябрь айынан Бишкек шаары боюнча МСЭКтерде  саламаттык сактоо уюмдарынан электрондук документтерди кабыл алуу боюнча иштер жүргүзүлүп  келе жатат.